Su ayak izi, bir ürünün, hizmetin, bireyin veya kurumun faaliyetleri sonucunda doğrudan ve dolaylı olarak tükettiği tatlı su miktarını ifade eden ölçümdür.

Su Ayak İzi Kavramı Nedir?

Bu yaklaşım yalnızca musluktan kullanılan suyu değil; hammaddenin elde edilmesinden üretim, dağıtım, kullanım ve bertarafa kadar tüm yaşam döngüsü boyunca harcanan mavi, yeşil ve gri bileşenleri kapsar. Böylece su kaynakları üzerindeki niceliksel ve niteliksel etkiler çevresel bir gösterge olarak değerlendirilir.

Üç farklı renkle ifade edilir:

• Mavi: Yerüstü ve yeraltı kaynaklarından çekilen tatlı su

• Yeşil: Toprakta depolanan ve bitkiler tarafından kullanılan yağmur suyu

• Gri: Kirliliğin seyreltilebilmesi için gereken tatlı su

Mavi Su Ayak İzi Nedir?

Bir ürünün, hizmetin, kişinin veya kurumun faaliyetleri sırasında yerüstü (nehir, göl, baraj) ve yeraltı (kuyu) tatlı su kaynaklarından çekilerek tüketilen su miktarını ifade eder.
Bu tüketim, suyun kullanım sonrasında yeniden aynı havzaya dönmemesi veya farklı kalitede geri dönmesi durumlarını kapsar. Yani suyun kalıcı olarak kaynaklardan çekilip sistemden uzaklaşması mavi su ayak izine dâhildir.

Örnek verecek olursak;

• Pamuk tarlasında sulama için kullanılan baraj suyu
• Tekstil boyama proseslerinde kuyu suyunun kullanılması
• Termik santrallerde soğutma için çekilen ve atmosfere buhar olarak salınan su

Yeşil Su Ayak İzi Nedir?

Bir ürünün, hizmetin, kişinin veya kurumun faaliyetleri sırasında toprakta depolanan ve bitkiler tarafından kullanılan yağmur suyu miktarını ifade eder.
Bu su, yüzey akışına veya yeraltı suyuna karışmadan doğrudan bitki kökleri tarafından emilen ve evapotranspirasyon (buharlaşma + terleme) yoluyla atmosfere dönen yağmur suyudur.

Örneğin;

• Yağmurla beslenen buğday tarlasında kullanılan su
• Orman ekosistemlerinde ağaçların yararlandığı doğal yağmur suyu
• Pamuk üretiminde yağmurla karşılanan sulama ihtiyacı

Gri Su Ayak İzi Nedir?

Bir ürünün, hizmetin, kişinin veya kurumun faaliyetleri sonucunda oluşan kirliliğin çevresel standartlara veya mevzuatta belirlenmiş su kalitesi kriterlerine getirilmesi için gerekli olan tatlı su miktarını ifade eder.
Başka bir deyişle Su Ayak İzinin Gri Bileşeni Nedir sorusunu yanıtlayacak olursak, kirleticilerin (örneğin kimyasal maddeler, ağır metaller, azot, fosfor) seyreltilebilmesi ve suyun kabul edilebilir kaliteye ulaşması için ihtiyaç duyulan minimum temiz su hacmidir.

Örneklere bakacak olursak;

• Tekstil boyahanelerinde atıksudaki boya, tuz ve kimyasal yükünü mevzuat limitlerine indirmek için gereken su
• Gıda üretim tesisinden çıkan azotlu atıksuyun alıcı ortam standartlarına uyacak şekilde seyreltilmesi
• Endüstriyel proses atıksularındaki ağır metal konsantrasyonunun düşürülmesi için gerekli su

Su Ayak İzi Nasıl Hesaplanır?

Bir ürünün, hizmetin veya kurumun tüm yaşam döngüsü boyunca kullandığı tatlı su miktarını mavi, yeşil ve gri su bileşenleri ayrı ayrı hesaplayarak yapılır.
Bu süreç ISO 14046 standardında tanımlanan Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (LCA) yaklaşımına dayanır.
Hesaplama Adımları şu şekilde özetlenebilir

Amaç ve Kapsam Belirleme

Hedef: Neden hesaplama yapılıyor? (örn. sürdürülebilirlik raporu, tedarik zinciri analizi)
Kapsam: Ürün, hizmet veya tüm tesis mi?
Sınırlar: Sadece üretim mi yoksa hammaddeden bertarafa kadar tüm yaşam döngüsü mü?

Veri Toplama

Mavi Su: Yerüstü ve yeraltı suyu çekim miktarları
Yeşil Su: Yağmur suyu ile karşılanan su ihtiyacı (tarımsal üretimde)
Gri Su: Atıksudaki kirletici yükler (mg/L) ve mevzuat limitleri
Üretim reçeteleri, su sayaçları, iklim verileri, laboratuvar analizleri kullanılır.

Hesaplamalar

Sanal Su Ayak İzi Nedir?

Sanal su ayak izi, bir ürünün veya hizmetin üretim sürecinde başka bir bölgede tüketilen suyun, o ürün veya hizmet ile birlikte dolaylı olarak “taşınması” anlamına gelir.
Yani ürünün üretildiği yerde kullanılan su, o ürün ihraç edildiğinde adeta “ihracat yapılmış su” gibi başka bir yere aktarılmış olur.
Bu kavram, “virtual water” ya da “embedded water” olarak da bilinir ve su ayak izi hesaplamalarının uluslararası ticaret boyutunu ortaya çıkarır.
Özellikleri
Doğrudan kullanım değildir, üretim zinciri boyunca kullanılan dolaylı suyu ifade eder.
Uluslararası ticaretle su kaynaklarının küresel dağılımını analiz etmeye yardımcı olur.
Tarım ürünleri, tekstil, et ve süt ürünleri gibi su yoğun sektörlerde çok önemlidir.
Örneğin;
Türkiye’de yetişen 1 kg pamuk için ~10.000 litre su harcanır.
Bu pamuk yurt dışına satıldığında, o su miktarı sanal olarak ihraç edilmiş olur.
Brezilya’da yetişen kahve çekirdekleri, su tüketimi orada gerçekleştiği halde, kahveyi Türkiye’de içen kişi o suyu sanal olarak ithal etmiş olur.

Su Ayak İzi Örnekleri

300 Gram T-Shirt’ün Su Ayak İzi
Ortalama bir pamuk tişört (yaklaşık 250–300 g), 2 500 – 3 000 litre su tüketimiyle üretilir.
Bu miktar, yaklaşık 2,5 – 3 m³ suya denk gelir ve çoğunlukla pamuk tarımı sırasındaki sulama ihtiyacı (mavi su) tarafından belirlenir.
Yine, sektörel farklılıklar (pamuk üretim bölgesi, sulama yöntemi, verimlilik vs.) bu değeri değiştirebilir.

Türkiye’nin Su Ayak İzi Ne Kadardır?

Türkiye’nin kişi başına ortalama yıllık su ayak izi, genelde 1 500 – 2 000 m³ (metreküp) aralığında belirtilir. Bu değer, hem doğrudan hem de dolaylı su kullanımını içerir.
Toplam ülke bazındaki su ayak izi ise milyarlarca metreküp seviyesindedir ve tarım, sanayi, evsel kullanım gibi sektörleri kapsar.
Ürün/Hizmet Ortalama Su Ayak İzi
1 L kahve ~140 L
1 TL ekmek ~130 L
1 kg patates ~300 L
1 kg pirinç ~2 500 L
300 g tişört ~2 500–3 000 L
Türkiye kişi başı ~1 500–2 000 m³/yıl